Analiza | Porównanie celów programowych KE z polityką polskiego rządu w aspekcie “Wytycznych politycznych na następną kadencję Komisji Europejskiej (2019-2024)”

Analiza porównawcza celów programowych KE z polityką polskiego rządu w aspekcie punktu 4 “Wytycznych politycznych na następną kadencję Komisji Europejskiej (2019-2024)” Ochrona naszego europejskiego stylu życia

Analiza przeprowadzona przez uczestników Akademia In.Europa

Autorzy: Mateusz Walczyk, Katarzyna Sokołowska, Magdalena Wilczyńska

Co zakłada program Komisji Europejskiej

  1. Utrzymanie praworządności

Program zakłada położenie szczególnego nacisku na kwestie związane z praworządnością i ochroną wartości unijnych wynikających z art. 2 Traktatu o UE.[1] W kwestii tej KE zastrzega brak gotowości do kompromisów, gdyż zagrożenie dla praworządności w państwach członkowskich stanowi zagrożenie dla funkcjonowania UE.

W zakresie tym podkreślane jest także znaczenie Trybunału Sprawiedliwości UE i jego ostatnich wyroków. W związku z tym program KE zakłada wprowadzenie dodatkowego kompleksowego europejskiego mechanizmu praworządności o ogólno-unijnym zasięgu, w ramach którego Komisja Europejska będzie składała co roku obiektywne sprawozdania. Monitorowanie przestrzegania praworządności nie będzie selektywne gdyż będzie przeprowadzane identycznie w każdym państwie członkowskim. Mechanizm zakładać będzie współpracę instytucji europejskich (KE, PE, TSUE) oraz organów krajowych, zagwarantowana ma również zostać transparentność procedury.

Komisja zapowiada również ściślejsze egzekwowanie obowiązujących przepisów (takich jak procedura określona w art. 7 TUE – stwierdzenie przez Radę ryzyka poważnego naruszenia przez Państwo Członkowskie wartości Unii), za podstawę przyjmując najnowsze orzecznictwo TSUE. Przewodnicząca podtrzymała również propozycję by praworządność stała się integralną częścią kolejnych wieloletnich ram finansowych.

2. Szczelne granice i nowy początek w dziedzinie migracji

Podstawowe propozycje Komisji w tym zakresie to wzmocnienie Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex) poprzez szybsze osiągnięcie liczby 10 000 funkcjonariuszy (obecnie ma stać się to do 2027 roku, Komisja chce osiągnąć ten cel 3 lata wcześniej) oraz modernizacja systemu azylowego, który, co zostało mocno podkreślone, ma być rzeczywiście wspólny, a nie tylko z nazwy. Ważnym elementem ma być zwiększenie pomocy dla krajów członkowskich najbardziej obciążonych napływem migrantów. Podkreślono również, że powinien być położony silniejszy nacisk na współpracę z krajami pochodzenia migrantów, w celu pomocy potrzebującym na miejscu oraz zmniejszenia ich napływu do Europy.

3. Bezpieczeństwo wewnętrzne

W tym miejscu podkreślono potrzebę zwiększenia kompetencji Prokuratury Europejskiej, aby mogła ona skuteczniej ścigać terroryzm transgraniczny. Zwrócono również uwagę na potrzebę większej współpracy między państwami członkowskimi w dziedzinie bezpieczeństwa, szczególnie finansowego, ze względu na coraz częściej występujące przestępstwa polegające na praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Komisja proponuje również usprawnienie Unii Celnej w celu lepszej ochrony obywateli i jednolitego rynku, jednak nie wskazuje tutaj konkretnych działań.

Polski interes oraz stanowisko polskiego rządu w tej dziedzinie

  Polski interes Stanowisko polskiego rządu Praktyka
Utrzymanie praworządności Kryzys praworządności znacząco podważył rolę Polski na arenie UE. Jednakże kluczowym dla Polski jest pozostanie we wspólnocie oraz możliwość realnego wpływania na agendę UE. Toczące się przed TSUE sprawy (m.in. Komisja p. Polsce), kolejne precedensowe wyroki w sprawach polskich oraz uruchomienie mechanizmu z art. 7 TUE znacząco podważają pozycję naszego kraju. Dlatego kluczowym dla interesu Polski byłoby jak najszybsze rozwiązanie tego sporu poprzez zagwarantowanie standardów wynikających z prawa UE. Kwestie związane z wymiarem sprawiedliwości oraz praworządnością należą według rządu do wyłącznych kompetencji wewnętrznych państw członkowskich. Jest to kwestia bezpośrednio związana z suwerennością państwa i w dużej mierze zależy od kontekstu krajowego (sytuacji politycznej, ustroju i historii). Rząd regularnie zapewnia o gotowości przestrzegania prawa UE, przywiązania do demokracji i praworządności i wskazuje, że uruchamianie kolejnych procedur oraz wydawane wyroki świadczą o niezrozumieniu kontekstu krajowego. W praktyce rząd wprowadza kolejne reformy mimo wyraźnych zaleceń kolejnych organów europejskich. Mimo zapewnień o chęci przestrzegania zasady praworządności wprowadzane regulacje wyraźnie i znacząco podważają niezależność sędziów i niezawisłość sądów, a wyroki TSUE (w tym ostatni z 19.11.2019 r.) oraz zalecenia KE (np. dot. Trybunały Konstytucyjnego) nie są wykonywane. Polska wykonała jednak zalecone przez TSUE środki tymczasowe związane z reformą wymiaru sprawiedliwości przygotowywaną w lipcu 2017 roku.
Szczelne granice i nowy początek w dziedzinie migracji W związku z położeniem geograficznym Polski, migracje uchodźców w 2015 roku nie stanowiły bezpośredniego zagrożenia dla kraju. Niemniej szczelność granic zewnętrznych UE powinna być kluczowa, gdyż granica wschodnia Polski jest granicą wspólną z UE, co w sytuacji potencjalnego konfliktu jest niezwykle niebezpieczne. Polska jest światowym liderem w przyjmowaniu tymczasowych imigrantów zarobkowych. Swoboda przepływu powinna być priorytetem w związku z emigracją obywateli polskich oraz koniecznością zatrudnienia pracowników migrujących by zapewnić rozwój polskiej gospodarki i wypełnić niedobory na rynku pracy. Negatywne stanowisko polskiego rządu w kwestii przymusowej relokacji uchodźców jest niezmienne od lat, tłumacząc to koniecznością ochrony obywateli Polski. Rząd wskazuje, że kluczowym powinno być zapewnienie pomocy w miejscu konfliktu. Wskazywano również na możliwości samorządów w zakresie pomocy humanitarnej. Jednocześnie rząd popiera migrację ekonomiczną pracowników ze Wschodu (np. z Ukrainy) wskazując na ich podobieństwo kulturowe i religijne ze społeczeństwem polskim. W praktyce rząd nie przyjął 6 tys uchodźców do czego zobowiązała się premier poprzedniego rządu. Nie funkcjonują również szerokie programy pomocy humanitarnej, zwłaszcza finansowej w miejscach kryzysów. Polski rząd zapowiedział wprowadzenie ułatwień dla migrantów ekonomicznych w 2018 roku, jednak projekt ten nigdy nie trafił do Parlamentu. Nie są również prowadzone celowe programy integracyjne dla rodzin imigrantów oraz uchodźców, w tym dotyczących pomocy prawnej czy językowej, przejrzystych reguł pobytu i zatrudnienia, możliwości łączenia rodzin.
Bezpieczeństwo wewnętrzne Polska uznawana jest za kraj bezpieczny. Jednak w oczywistym interesie Polski leży ochrona obywateli przed zorganizowaną przestępczością transgraniczną, terroryzmem oraz przestępstwami finansowymi. Należy jednak podkreślić, że wszelkie działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa nie mogą nieproporcjonalnie naruszać praw człowieka, w tym prawa do prywatności. Wprowadzone przez rząd  przepisy antyterrorystyczne wyposażyły polskie służby w bardzo silne uprawnienia (również związane z inwigilacją obywateli). Przyjęto także ustawę o modernizacji służb. Premier zapowiedział kontynuację tych działań w roku 2020.  Nie jest jednak jasnym w jaki sposób metody te są wykorzystywane w zwalczaniu przestępczości transgranicznej. Przepisy antyterrorystyczne oraz ustawa o policji  zostały uznane przez RPO za niekonstytucyjne. W ubiegłym roku Centralne Biuro Antykorupcyjne kupiło platformę Pegasus służącą do wnikliwego śledzenia wybranych osób za pośrednictwem ich smartfonów. Jak wynika z raportów Amnesty International działacze KOD, sędziowie oraz przedstawiciele opozycji wielokrotnie podnosili, że są poddawani inwigilacji.

 

Konkluzje

  1. Utrzymanie praworządności

W zakresie praworządności, w szczególności w kwestii reformy wymiaru sprawiedliwości, stanowiska UE oraz polskiego rządu są rozbieżne już na poziomie fundamentalnym (kto ma jurysdykcję by decydować w tych zagadnieniach; ingerencja UE w wymiar sprawiedliwości narusza suwerenność kraju członkowskiego). Wielokrotnie podnoszony przez polski rząd argument dotyczący selektywności podejmowanych w stosunku do Polski działań może zostać zneutralizowany proponowaną jednolitą procedurą. Kluczowe jest jednak zapewnienie jej dynamiczności i transparentności. Kluczowym jest jednak wykonanie przez Polskę wyroków TSUE i wstrzymanie się od wprowadzania kolejnych reform naruszających wartości UE. W kwestii tej nie powinno się szukać rozwiązań pośrednich. Polska powinna niezwłocznie wykonać zalecenia UE oraz wyroki TSUE by nie narazić się na sankcje finansowe i dalsze osłabianie pozycji naszego kraju na arenie UE.

  • Szczelne granice i nowy początek w dziedzinie migracji

Szczelne granice zewnętrzne UE są kluczowe zarówno dla interesów Polski jak i UE. w tym zakresie możliwym jest wzmocnienie współpracy z instytucjami UE (w tym z Frontexem), np. poprzez zapewnienie gotowości przyjęcia i przeszkolenia nowych oddziałów straży granicznej UE. Podobnie, stanowisko Polski jest zbieżne z wskazaną przez KE koniecznością zwiększenia pomocy humanitarnej w miejscu konfliktów (w krajach pochodzenia uchodźców). W tym zakresie Polska powinna zaproponować gotowość wsparcia np. poprzez nowe programy wsparcia finansowego, szkolenia czy edukację. Polski rząd nie zgodzi się jednak na wzmocnienie państw UE najbardziej obciążonych napływem uchodźców, w tym na nowe kwoty relokacji. Jednakże zapewnienie swobodnego przepływu osób wewnątrz UE, w tym pracowników migrujących, pozostaje priorytetem polskiego rządu – w tej kwestii rekomendowane jest podjęcie aktywnych negocjacji i stworzenia odpowiednich środków prewencji, w szczególności w związku z wyjściem Wielkiej Brytanii z UE i koniecznością ochrony praw znajdujących się tam obywateli Polski i UE.

  • Bezpieczeństwo wewnętrzne

Ochrona przed terroryzmem, przestępczością zorganizowaną oraz finansową leży w interesie zarówno Polski, jak i UE, i ich stanowiska w tej kwestii nie różnią się. Nie powinno się jednak, pod pretekstem zapewniania bezpieczeństwa, inwigilować obywateli. Wielokrotnie podkreślały to instytucje europejskie, m. in. Parlament Europejski czy Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który w jednym z wyroków[2] wskazał na niezgodność takich działań z prawem unijnym.


[1] Art. 2 TUE: Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.

[2] https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2016-12/cp160145pl.pdf

Praca zespołowa pod opieką merytoryczną Łukasza Lipińskiego, redaktora naczelnego serwisu Polityka.pl, In.Europa.

Akademia In.Europa to inicjatywa edukacyjna Instytutu In.Europa, tygodnika POLITYKA i Fundacji Konrada Adenauera. Projekt finansowany w ramach projektu Erasmus+ Unii Europejskiej.

Powyższa publikacja została zrealizowana przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko jej autorów i Komisja Europejska oraz Narodowa Agencja Programu Erasmus+ nie ponoszą odpowiedzialności za jej zawartość merytoryczną.

Udostępnij